#Bookblog

Μόσχα, Θέατρο Μπολσόι, 26 Ιανουαρίου 1936. Ο Ιωσήφ Στάλιν παρακολουθεί την όπερα Η λαίδη Μάκμπεθ του Μτσενσκ του 30χρονου Ντμίτρι Ντμίτριεβιτς Σοστακόβιτς. Προς μεγάλη έκπληξη του συνθέτη, ο Σοβιετικός ηγέτης και οι πολιτικοί συνοδοί του αποχωρούν από το θεωρείο λίγο πριν την τελευταία πράξη. Δύο ημέρες αργότερα, η εφημερίδα Pravda δημοσιεύει ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Σύγχυση αντί Μουσικής» που καταδικάζει το έργο ως φορμαλιστικό. Η κριτική στηλιτεύει την όπερα του Σοστακόβιτς υποστηρίζοντας πως ερεθίζει «τη διεστραμμένη γεύση της αστικής τάξης με τη νευρική, νευρωτική μουσική της».

Επί Στάλιν, μία τέτοια δημόσια καταδίκη, καίτοι έντυπη, ισούται με απειλή καλλιτεχνικού – αν όχι φυσικού – θανάτου. Καθώς πολλοί εικάζουν πως το κείμενο υπέγραψε ο ίδιος ο Στάλιν, η ένωση συνθετών καταδικάζει με τη σειρά της την όπερα, ενώ οι φιλόμουσοι κύκλοι απομακρύνονται από το συνθέτη και το έργο του, καταδικάζοντάς το ενίοτε και δημοσίως.

Πεπεισμένος πως η μυστική αστυνομία θα τον συλλάμβανε στο διαμέρισμα όπου ζούσε με τη γυναίκα και τη μικρή τους κόρη εν τω μέσω της νυκτός, ο Σοστακόβιτς είχε για καιρό έτοιμη τη βαλίτσα του δίπλα στο κρεβάτι, ενώ φημίζεται πως πέρασε κάποιες νύχτες έτοιμος για τη σύλληψη δίπλα στο ασανσέρ.

Με άξονα και έμπνευση τις εφιαλτικές βραδιές του Σοστακόβιτς πλάι σε μία βαλίτσα εν αναμονή μιας πιθανής σύλληψής του από το ολοκληρωτικό καθεστώς του Στάλιν, ο κορυφαίος Βρετανός συγγραφέας Julian Barnes μάς προσφέρει μία σύντομη πλην όμως διαπεραστική καταβύθιση στην καλλιτεχνική αγωνία, στην επαπειλούμενη δημιουργικότητα, στην κοινωνική ελευθερία, και, εν τέλει, στην ανθρώπινη συνείδηση. Με ύφος που ενίοτε λοξοδρομεί προς τον Orwell ενώ άλλες στιγμές παραπέμπει στον Kafka, ο Julian Barnes πλέκει την αφήγηση της ζωής του δημοφιλέστερου Σοβιετικού συνθέτη της γενιάς του κατορθώνοντας, ως μαέστρος της γλώσσας, από το ειδικό και το συγκεκριμένο να εξυψώσει το συλλογικό και το πανανθρώπινο.

Το The Noise of Time κυκλοφόρησε στις 28 Ιανουαρίου 2016, στην 80η επέτειο της δημοσίευσης του σταλινικού άρθρου στην Pravda το οποίο καταδίκαζε το Σοστακόβιτς εν πολλοίς ως φιλελεύθερο, μετατρέποντάς τον σε ισόβιο φυγά. Αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα του Barnes μετά το βραβευμένο με Man Booker The Sense of and Ending, και απο πολλούς θεωρείται ως το πληρέστερο μέχρι στιγμής κείμενό του. Καθόλου άδικα.

Δανειζόμενος τον τίτλο του βιβλίου του από το ομότιτλο πεζογράφημα του Ρώσου λογοτέχνη Όσιπ Μάντελσταμ που πέθανε το 1938 σε στρατόπεδο συγκέντρωσης ως «εχθρός του λαού», ο Julian Barnes διακρίνεται σε ένα είδος που εσχάτως ανθεί στο αγγλοσαξωνικό λογοτεχνικό στερέωμα: αυτό της μυθιστορηματικής βιογραφίας. Από το The Master του Colm Tóibin, στο οποίο ο Ιρλανδός συγγραφέας εξερευνά την προσωπικότητα και τα πάθη του Henry James, μέχρι την τριμερή μυθιστορηματική βιογραφία του Cromwell δια χειρός Hilary Mantel, ο Barnes κατορθώνει αυτό που λίγοι ομότεχνοί του πετυχαίνουν – οι ιδιαίτερες και προσωπικές λεπτομέρειες από τη ζωή του ήρωά του γεννούν ερωτήματα καθολικής σημασίας: ποια η επιρροή της εξουσίας στην τέχνη, ποια τα όρια του θάρρους και της αντοχής, και πόσο αφόρητες μπορούν να γίνουν οι διαρκείς και αναπόδραστες απαιτήσεις της προσωπικής ακεραιότητας και της συνείδησης;

Το The Noise of Time κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Eκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Θωμά Σκάσση, με τίτλο Ο Αχός της Εποχής. Όσο το διάβαζα, στο πρωτότυπο κείμενο με το εξαιρετικά καλαίσθητο εξώφυλλο των εκδόσεων Jonathan Cape, σκεφτόμουν διαρκώς πως ο σαφώς πιο άτεχνος τίτλος «ο θόρυβος του χρόνου» να ήταν ίσως πιο ταιριαστός: ο θόρυβος που καταλύει κάθε μουσική, ο θόρυβος του ολοκληρωτισμού, της καταπάτησης κάθε ανθρώπινης δημιουργίας. Και ο χρόνος, όχι η εποχή. Ο χρόνος που μετράει αδιάκοπα, μας προσπερνάει, μας συνθλίβει. Ο χρόνος που διαρκεί όσο μία νύχτα ανάμεσα σε μία βαλίτσα κι ένα ασανσέρ περιμένοντας τις μυστικές σταλινικές δυνάμεις να σε εκτελέσουν, ενώ στο μυαλό σου αχνοπαίζουν αχαρτογράφητες ακόμα μελωδίες.

donteverreadme