Το έντυπο σε κρίση

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το Διαδίκτυο σηματοδοτούν ένα σημείο καμπής, καθώς μας εισάγουν σε μια νέα εποχή στην ιστορία της παραγωγής και της κατανάλωσης των κειμένων. Αυτά τα νέα τεχνολογικά εργαλεία αλλάζουν την ανάγνωση τόσο δραματικά όσο τίποτε άλλο από την εμφάνιση της τυπογραφίας. Ο Αμερικανός ιστορικός Αντονυ Γκράφτον προσπαθεί να συλλάβει και να κατανοήσει το νόημα και την κατεύθυνση των συντελούμενων αλλαγών. Δεινός βιβλιοφάγος ο ίδιος και εραστής των παλαιών βιβλιοθηκών, στις οποίες σύχναζε όταν ήταν φοιτητής στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, δεν παραγνωρίζει ωστόσο τις πολλαπλές θετικές δυνατότητες που διανοίγει το ψηφιακό μας μέλλον. Και δεν συμμερίζεται τις χιλιαστικές προφητείες που αναγγέλλουν τον θάνατο των βιβλιοθηκών, του έντυπου βιβλίου, του περιοδικού και της εφημερίδας.

Ταυτόχρονα όμως παίρνει κριτικές αποστάσεις και από το όραμα των ουτοπιστών της ψηφιοποίησης, οι οποίοι υπόσχονται ότι σύντομα θα γίνει προσιτή σε όλους η συνολική γραπτή παρακαταθήκη της ανθρώπινης γνώσης. Σύμφωνα με τον Γκράφτον, κήνσορες και θεράποντες υπερβάλλουν το ίδιο ως προς τον καινοτόμο χαρακτήρα των αλλαγών που έχει επιφέρει η νέα τεχνολογία. Στην πραγματικότητα, το Διαδίκτυο μεταμορφώνει τον χάρτη της γνώσης, καθώς διευκολύνει την πρόσβαση σε πολλαπλές πηγές και σε ένα πελώριο όγκο πληροφοριών, αλλά δεν θα μας χαρίσει την παγκόσμια βιβλιοθήκη ούτε βέβαια και ένα εγκυκλοπαιδικό αρχείο του συνόλου της ανθρώπινης εμπειρίας.

Επιπλέον, η συναρπαστική προοπτική της γρήγορης πρόσβασης σε μια απειρία στοιχείων και τεκμηρίων έχει και κάποιες επίφοβες επιπτώσεις, καθώς απειλεί να βλάψει παραδοσιακούς και πιο έγκυρους τύπους γραφής και επιχειρηματολογίας. Εξάλλου, η απαίτηση για επιστημονική ακρίβεια υπαγορεύει την ανάγκη να συμβουλευόμαστε απευθείας τα πρωτότυπα έγγραφα και κείμενα. Τα βιβλία και τα πρωτότυπα έγγραφα μας ανταμείβουν για τον κόπο μας να τα αναζητήσουμε και να τα βρούμε, λέγοντάς μας πράγματα που καμία οθόνη και καμία εικόνα δεν μπορούν να μας πουν. Τώρα και στο εγγύς μέλλον, ο σοβαρός αναγνώστης θα πρέπει να μάθει πώς να ακολουθεί δύο πολύ διαφορετικούς δρόμους ταυτόχρονα. Κανείς δεν πρέπει να αποφεύγει τον ευρύ, ομαλό και ανοιχτό δρόμο που οδηγεί μέσω της οθόνης σε έναν ηλεκτρονικό παράδεισο κειμένων και εικόνων.

Ωστόσο, οι ηλεκτρονικές ροές δεδομένων, όσο πλούσιες κι αν είναι, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επαφή του αναγνώστη με βιβλία, έντυπα και χειρόγραφα, που θα συνεχιστεί για δεκαετίες ακόμα.