Ο θρύλος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι

Δεν υπάρχει άλλο φαινόμενο, τόσο δημιουργικών, τόσο επικών και τόσο εσχατολογικών διαστάσεων στην ιστορία της Ρους σαν την ρωσική αναγέννηση των αρχών του 20ού αιώνα. Μέσα σε τρεις περίπου δεκαετίες, όλα εκείνα οι αιώνες εγκυμονούσαν, ήρθαν στον κόσμο με εκτυφλωτικό φως και σκόρπισαν τα σκοτάδια που συσσωρεύονταν πάνω από την οικουμένη. Μέσα σ αυτό το ιστορικό πλαίσιο αναδύεται η μορφή του Βασίλι Βασίλιεβιτς Ροζάνοφ (1856-1919). Μορφή σκοτεινή και αινιγματική. Μορφή προφητική και αποκαλυπτική. Μορφή εσχατολογικών προσδοκιών και μεταφυσικών ανησυχιών. Το φιλοσοφικό έργο του Β. Β. Ροζάνοφ θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μέρος εκείνων των φιλοσοφικών και λογοτεχνικών κύκλων των αρχών του 20ού αιώνα που καθόρισαν το κίνημα της ρωσικής πνευματικής αναγέννησης, ωστόσο οι ιδιαιτερότητές του κάνουν την προσωπικότητά του να ξεχωρίζουν και μας επιτρέπουν να το θεωρήσουμε ως μια ξεχωριστή περίπτωση και μη τυπικό εκπρόσωπό της. Ο "Θρύλος για τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή" του Β. Β. Ροζάνοφ είναι το έργο εκείνο που του χάρισε, αμέσως μετά την έκδοση του, την αναγνώριση και τον καθιέρωσε ως κεντρική φιγούρα της ρωσικής πνευματικής αναγέννησης. Ο "Θρύλος" είναι ένα βιβλίο που άσκησε τεράστια επίδρασης στους συγχρόνους του και μέχρι σήμερα θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα αυτής της τόσο ταραγμένης μα και δημιουργικής περιόδου της ρωσικής ιστορίας. Ο "Θρύλος" είναι ένα βιβλίο "σκοτεινό", ένα βιβλίο προφητικό, ένα βιβλίο εσχατολογικών προσδοκιών. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο, το γεγονός ότι ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως αναλυτικό εργαλείο την "Αποκάλυψη του Ιωάννη". Για να κατανοηθεί ο "Θρύλος" τόσο ως φιλοσοφικό δοκίμιο όσο και ως απόπειρα φιλοσοφικής- λογοτεχνικής ανάλυσης θα πρέπει να ειδωθεί στο ιστορικό πλαίσιο που γράφτηκε και εκδόθηκε. Αυτό δεν μειώνει σε τίποτα την διαχρονική του αξία. Απεναντίας, ενισχύει την άποψη που θέλει αυτό το βιβλίο "οδηγό κατανόησης" του εμβληματικού αυτού αποσπάσματος από το έργο του Φ. Μ. Ντοστογιέφσκι. Στο παράρτημα του βιβλίου περιλαμβάνεται το δοκίμιο του Βασίλι Ροζάνοφ για τον Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ, δίνοντας έτσι πανόραμα όχι μόνο του προσωπικού του στοχασμού, μα και των δρόμων που ακολούθησε η ρωσική φιλοσοφική και θεολογική σκέψη κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα.