Ο μηχανικός του χαμένου χρόνου

Με τις Συνεντεύξεις του στον Pierre Cabanne είναι η πρώτη φορά που ο Marcel Duchamp (1887-1968), ο πλέον συναρπαστικός και ο πλέον καταπλήσσων ευρηματίας στο χώρο της σύγχρονης τέχνης -"ένας από τους πιο ευφυείς ανθρώπους του 20ού αιώνα", όπως έλεγε ο Breton- δεχόταν να μιλήσει για τον εαυτό του και να δώσει εξηγήσεις για τις πράξεις του, τις αντιδράσεις του, τα αισθήματά του, τις επιλογές του, σε τέτοιο βάθος και έκταση.
Με τις πράξεις του ως δημιουργός, ο Marcel Duchamp δεν θέλησε να επιβάλει μια νέα επαναστατική γλώσσα αλλά να προτείνει μια πνευματική στάση· γι' αυτό και οι συνεντεύεις αυτές αποτελούν ένα μάθημα ηθικής που εκπλήττει. Αφυπνίζοντας μια ολόκληρη ήπειρο, την Αμερική, ευαισθητοποιώντας την απέναντι στη ζωντανή ζωγραφική, ευαισθητοποιήθηκε συγχρόνως και ο ίδιος, κατακτώντας την ελευθερία. Τα όσα πραγματοποίησε, σε χρονολογική σειρά, διαγράφουν την προοδευτική απελευθέρωση ενός ανθρώπου σε σχέση με την οικογένειά του, το περιβάλλον του, την εποχή του, την πραγματικότητα, την τέχνη του καιρού του, τους κανόνες της και τα παραδοσιακά της μέσα.
Από το Γυμνό που κατεβαίνει μια σκάλα και πέρα, του οποίου η παρουσίαση στο Armory Show στη Νέα Υόρκη, το 1913, γνώρισε σημαντική επιτυχία, ο Duchamp αποδεσμεύτηκε από τα εξωτερικά μέσα της ζωγραφικής για ν' ασχοληθεί πλέον μόνο με τη σημασία της, έξω όχι μόνον από την αναπαράσταση, από την οποία είχε ήδη απελευθερωθεί, αλλά κυρίως έξω από το περιεχόμενό της. Προσπάθησε να πλησιάσει την πραγματικότητα του αντικειμένου που δημιουργείται με τη δική του πλαστική ταυτότητα μες στο απόλυτο του στόχου.
Από τον Marcel Duchamp και πέρα, ανοίγεται η απόλυτη, αναγκαία αναθεώρηση όχι μόνο του περιεχομένου και της σημασίας του αντικειμένου, αλλά και της στάσης του δημιουργού απέναντί του. Το ready-made του Duchamp απέκτησε, αφού πρώτα θεωρήθηκε για κάμποσα χρόνια ως μια χαριτωμένη παλαβομάρα, σημαντική εμβέλεια: η θεληματική επιλογή του καλλιτέχνη αλλοιώνει τον αρχικό προορισμό του αντικειμένου, του ορίζει έναν απροσδόκητο εκφραστικό ρόλο. Μισό αιώνα μετά από τη Ρόδα ποδηλάτου και την Κρήνη-ουρητήριο, η αντι-καλλιτεχνική του χειρονομία φορτίζεται με μια νέα θετικότητα: μια διαφορετική στάση του δημιουργού εμφανίζεται στην καρδιά του αυτοφυούς γεγονότος που αποτελεί το έργο, το οποίο φορτίζεται εφεξής με πρωτοφανή ισχύ.
Η νύφη που τη γδύνουν οι μνηστήρες της, ακόμα - Το Μεγάλο γυαλί που είναι το αριστούργημα του Duchamp και ένα από τα σημαντικότερα έργα του αιώνα, αποτελεί την υπέρβαση του ζωγραφικού πίνακα, μεταφέροντας το πλαίσιο αναφοράς από τον εαυτό του στις σημειώσεις του Πράσινου κουτιού, που αποτελούν την ιδέα της κατασκευής του.Μετά το θάνατό του αποκαλύφθηκε το μεγάλο του έργο Δεδομένα: 1ον Ο καταρράχτης· 2ον Το φωταέριο, που δούλευε μυστικά τα τεελυταία είκοσι χρόνια της ζωής του, φτιάχνοντας το "άγνωστο αριστούργημά" του, όπως ο ήρωας του Balzac. Το ερωτικό αυτό γλυπτικό περιβάλλον το οποίο μπορούμε να δούμε κοιτάζοντας από τις δύο τρύπες μιας ξύλινης πόρτας, που αποτελεί και το μόνο εμφανές τμήμα του όλου έργου, έχει ως πρόθεση να μας εμποδίσει να δούμε. Κεφαλαιώδης ρήξη, η μόνη όντως μοντέρνα ρήξη, η οποία υποχρεώνει τον (παθητικό) θεατή να μεταβληθεί σε (ενεργό) "παρατηρητή" [regardeur], και στη συνέχεια σε (μετέχοντα) οφθαλμοπόρνο, αν όντως ελπίζει να παραβιάσει την απαγόρευσή του να δει.
Εικονοκλάστης στην τέχνη του 20ού αιώνα και εικονοκλάστης του εαυτού του, κάλυψε με το έργο του ένα τεράστιο πεδίο, σα να είχε όλες τις ιδέες που μπορούν να σου έρθουν στο μυαλό. Επηρέασε όλα τα κινήματα του αιώνα,απ' τον φουτουρισμό, τη μηχανική τέχνη, τον ντανταϊσμό, την αφαίρση, το σουρεαλισμό, την op-art, την pop-art, την εννοιολογική τέχνη (conceptual art), την minimal art, την arte povera και τον υπερ-ρεαλισμό, ξεπερνώντας, εκ των προτέρων, ακόμα και τις μελλοντικές καινοτομίες των ίδιων του των οπαδών.
Η έκδοση, εκτός από τις συνεντεύξεις, συνοδεύεται από εργοβιογραφία, κατάλογο έργων, φιλμογραφία, βιβλιογραφία, 85 έγχρωμες και μαυρόασπρες φωτογραφίες του Duchamp και του έργου του, καθώς και κείμενα των Apollinaire, Andre Breton, Octavio Paz, Νικόλα Κάλας, Robert Lebel, Arturo Schwarz, Richard Hamilton, Jasper Johns, Robert Rauschenberg και John Cageγια τον Duchamp.
Απόσπασμα
Δεν αποδίδω στον καλλιτέχνη αυτό το είδος κοινωνικού ρόλου σύμφωνα με τον οποίο θεωρεί τον εαυτό του υποχρεωμένο να κάνει κάτι, όπου θεωρεί ότι οφείλει τον εαυτό τουστο κοινό. […] Προτιμώ να ζω, να αναπνέω παρά να δουλεύω. Δεν θεωρώ ότι η δουλειά που έκανα θα έχει μια οποιαδήποτε σημασία από κοινωνική άποψη στο μέλλον. Επομένως, αν θέλετε, η τέχνη μου είναι να ζω· κάθε δευτερόλεπτο, κάθε ανάσα είναι ένα έργο που δεν γράφεται πουθενά, που δεν είναι ούτε ορατό ούτε εγκεφαλικό. Είναι ένα είδος μόνιμης ευφορίας. […] Από τον Coubert και πέρα, όλοι νομίζουν πως η ζωγραφική απευθύνεται στον αμφιβληστροειδή· είναι το γενικό λάθος. Το αμφιβληστροειδικό ρίγος ! Παλιότερα, η ζωγραφική έπαιζε άλλο ρόλο· μπορούσε να είναι θρησκευτική, φιλοσοφική, ηθική. Είχα την τύχη να κρατήσω μια στάση που αντιτίεται στην αμφιβληστροειδική στάση, αλλά δυστυχώς αυτό δεν άλλαξε και πολλά πράγματα· ολόκληρος ο αιώνας μας κρέμεται ολοκληρωτικά από τον αμφιβληστροειδή, εκτός από τους σουρεαλιστές που προσπάθησαν κάπως να ξεφύγουν. […] Ήθελα να μη με απασχολεί πια η οπτική γλώσσα… - η γλώσσα του αφιβληστρειδούς. Τα πάντα γίνονταν νοητικά, δηλαδή τα πράγματα εξαρτώναν από κάτι άλλο. Το Μεγάλο γυαλί ήταν μια άρνηση κάθε αισθητικής, με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης.Δεν ήθελα να κάνω ακόμη ένα μανιφέστο ζωγραφικής. […] -Marcel Duchamp
Περιεχόμενα
PIERRE CABANNE: Προοίμιο (Πρόλογος της πρώτης έκδοσης)
PIERRE CABANNE: Νέο προοίμιο
ΟΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ
1. Οχτώ χρόνια κολυμβητικών ασκήσεων
2. Ένα παράθυρο πού βγάζει σε κάτι άλλο
3. Μες στο Μεγάλο γυαλί
4. Προτιμώ να αναπνέω παρά να δουλεύω
5. Ζω σαν γκαρσόνι καφενείου
ΕΠΙΜΕΤΡΟ I
1. Εργοβιογραφία Marcel Duchamp
2. Κύρια έργα του Marcel Duchamp
3. Φωτογραφίες του Duchamp και των έργων του
4. Κύριες εκθέσεις
5. Βιβλιογραφία
6. Φιλμογραφία
ΕΠΙΜΕΤΡΟ II
Σημείωμα του επιμελητή
claes oldenburg: Ποίημα
GUILLAUME APOLLINAIRE: Ο Marcel Duchamp
ANDRE BRETON: Ο Marcel Duchamp
OCTAVIO PAZ: Η Δουλτσινέα του Marcel Duchamp
MARCEL DUCHAMP: A propos of «Ready-mades» (σχετικώς με τα έτοιμα προϊόντα)
RICHARD HAMILTON: Η μηχανή του Duchamp ή Η επεξήγηση του διαγράμματος και η απόδειξη της αναγκαιότητας του Πράσινου κουτιού
ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ: Το Μεγάλο γυαλί και ένα Υστερόγραφο
ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ: Ανασκευάζοντας τον καθρέφτη
ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ: Το τελευταίο έργο του Duchamp
ROBERT LEBEL: To «Άγνωστο αριστούργημα»
ROBERT LEBEL: Τελευταία βραδιά με τον Marcel Duchamp
ARTURO SCHWARZ: Υστερόγραφο: H πλάγια όψη του ρολογιού
JASPER JOHNS: Marcel Duchamp (1887-1968) — Μια εκτίμηση
RICHARD HAMILTON: Ποιον θαυμάζετε;
JOHN CAGE: Ακροστιχίδα
ROBERT RAUSCHENBERG: Είναι σχεδόν αδύνατο...