Οι αρχαιολογίες του μέλλοντος

Μετά από το ευρηματικό βιβλίο του Τζέιμσον, ως προς τον τολμηρό αναστοχασμό της σχέσης μοντέρνου/μεταμοντέρνου, το περίφημο πλέον "Μεταμοντερνισμός, ή η πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού" ("Postmodernism: Or, the Cultural Logic of Late Capitalism"), οι "Αρχαιολογίες του μέλλοντος" θεωρούνται, σύμφωνα με τις διθυραμβικές κριτικές που ήδη έχουν δεξιωθεί παγκοσμίως το βιβλίο, το πιο ουσιαστικό του έργο. Ο Τζέιμσον αναζητά τη λειτουργία της Ουτοπίας από τα χρόνια του Θωμά Μορ έως σήμερα, στη μετακομουνιστική εποχή. Το βιβλίο επιχειρεί να απαντήσει στο ακόλουθο ερώτημα: στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, εποχή της ξέφρενης Τεχνολογίας στον Πρώτο κόσμο και της κοινωνικής αποσύνθεσης στον Τρίτο κόσμο, εξακολουθεί να έχει κάποιο νόημα η έννοια της Ουτοπίας; Το βιβλίο, μεταξύ των άλλων, κρίνει τη σχέση ουτοπίας και επιστημονικής φαντασίας μέσα από τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις της ετερότητας, της εξωγήινης ζωής και των άλλων κόσμων, όπως αυτό συμβαίνει στο έργο του Φίλιπ Κ. Ντικ, της Ούρσουλα Λε Γκεν, του Ουίλιαμ Γκίμπσον, του Μπράιαν Αλντις και άλλων συγγραφέων του είδους. Οι λάτρεις της Επιστημονικής Φαντασίας εδώ θα συναντήσουν τον καλύτερο θεωρητικό τους ενώ οι υπόλοιποι αναγνώστες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν ουσιαστικά πράγματα για τα πειστικότερα, από λογοτεχνική άποψη, βιβλία του είδους. Σε άλλες ενότητες του βιβλίου (όπως αυτή που τιτλοφορείται "Η Επιθυμία που λέγεται Ουτοπία") ο Τζέιμσον εξετάζει τις κατά καιρούς αντίθετες απόψεις για την Ουτοπία και αναδεικνύει την πολιτική της σημασία για το σήμερα. Η βασική θέση του βιβλίου είναι ότι η σύγχρονη ιστορική κατάσταση απαιτεί αρχαιολογίες για το μέλλον και όχι προφητείες του παρελθόντος. Πράγμα που με τη σειρά του σημαίνει ότι για τα πολιτικά μας οράματα θα πρέπει να θέσουμε ως στόχο ένα ριζικά διαφορετικό μέλλον, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να ξαναστοχαστούμε το παρόν ως αρχαϊκό κειμήλιο για τον Τζέιμσον αυτό είναι προτιμότερο από το να μείνουμε καρφωμένοι σε ένα νεωτερικό, απαρχαιωμένο προσανατολισμό που δεν έχει (άλλο) μέλλον. Ο προσανατολισμός της νεωτερικότητας (π.χ. τύπου Χάμπερμπας) είναι απονεκρωμένος, ισχυρίζεται ο Τζέιμσον, και η μετανεωτερικότητα δεν αποτελεί επιλογή εφόσον ουσιαστικά αποδέχεται / συμφιλιώνεται με την πολιτισμική λογική του ύστερου καπιταλισμού. Σ αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο, ο Φρέντρικ Τζέιμσον εξετάζει εξονυχιστικά τη μορφή του Ουτοπικού Κειμένου και υποστηρίζει ότι έχει κριτικό νόημα και πολιτική αξία για τον σύγχρονο άνθρωπο. Η Ουτοπία, η άγρια προβολή ενός πιθανού κόσμου, έχει, κατά τον μαρξιστή θεωρητικό, μεγαλύτερη σημασία από τις διαχειριστικές στρατηγικές. Κι αυτό για τον απλό λόγο ότι η Ουτοπία στηρίζεται πάντα στην πιθανότητα ενός ολοκληρωτικά νέου κόσμου και ουδέποτε στη ρεφορμιστική αλλαγή του. Προβάλλοντας ένα υποθετικό μέλλον, το ουτοπικό κείμενο αντιμετωπίζει πάντα το παρόν ως κάτι που μπορεί να αναδομηθεί εκ βάθρων. Επομένως, η σύγχρονη ανάγνωση της Ουτοπίας, πολύ πρακτικά, κατά τον Τζέιμσον, μας επιτρέπει να αναστοχαζόμαστε με ριζοσπαστικό τρόπο την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων.