#Bookblog

«Κάλλιο να σου βγει το μάτι παρά το όνομα» λέει μια λαϊκή ρήση. Αυτό είναι κάτι που αναμφίβολα ισχύει για τη μικρή ομάδα των Αθηναίων φιλολαϊκών πολιτικών της τελευταίας τριακονταετίας του 5ου αιώνα π.Χ., οι οποίοι έγιναν γνωστοί με την επωνυμία «δημαγωγοί». Οι εν λόγω ρήτορες είχαν την ατυχία να μείνουν στην ιστορία κατά κύριο λόγο μέσω των απαξιωτικών περιγραφών των επιφανών αντιπάλων τους, οι οποίες ενίοτε άγγιζαν τα όρια της γελοιοποίησης, και ο όρος «δημαγωγός» με το πέρασμα του χρόνου κατέληξε να υποδηλώνει κάθε εύγλωττο, ανειλικρινή, ασυνείδητο και λαοπλάνο πολιτικό οποιασδήποτε ιδεολογικής απόχρωσης. Επιπροσθέτως, κατά τη νεότερη εποχή, η λογιζόμενη «καταστροφική» επίδρασή τους θα χρησιμοποιηθεί ως άλλοθι για τη διατύπωση ποικίλων αντιρρήσεων και επιφυλάξεων σε σχέση με τη δυνατότητα δικαιολόγησης και τη βιωσιμότητα των βασικών εκδοχών του δημοκρατικού πολιτεύματος. Θα πρέπει, βέβαια, να επισημανθεί ότι οι περισσότεροι σύγχρονοι ιστορικοί της αθηναϊκής δημοκρατίας μελετούν πλέον τους δημαγωγούς με την επιβαλλόμενη αμεροληψία και νηφαλιότητα, αποδαιμονοποιώντας τους και εντάσσοντας τη δράση τους στο ιστορικό της συγκείμενο. Ωστόσο, εκτός του πολύ στενού κύκλου των ακαδημαϊκών μελετητών, η στερεοτυπικά αρνητική εικόνα που σχηματίστηκε γι’ αυτούς παραμένει αδιαμφισβήτητη. Για του λόγου το αληθές, υπενθυμίζουμε πως οι μαθητές και οι μαθήτριες της τρίτης λυκείου εξακολουθούν να διδάσκονται στο μάθημα του φιλοσοφικού λόγου ότι οι δημαγωγοί, «δίχως επίσημες θέσεις στην πολιτεία και, άρα, δίχως συγκεκριμένες υποχρεώσεις, ασκούσαν μεγάλη επιρροή στον λαό προτείνοντας ευχάριστες στον πολύ κόσμο πολιτικές, δίχως να έχουν την ευθύνη της υλοποίησής τους». Με το παρόν δοκίμιο επιχειρούμε να ανασκευά­σουμε την αρνητική εικόνα των Αθηναίων δημαγωγών που έχει ευρύτερα επικρατήσει, αξιοποιώντας τόσο την ιστορία της αθηναϊκής δημοκρατίας όσο και τους θεσμούς και τις πολιτικές αντιλήψεις βάσει των οποίων λειτουργούσε. Υποστηρίζουμε ότι όχι μόνο οι κατηγορίες που εκτοξεύονταν εναντίον τους ήταν υπερβολικές, ατεκμηρίωτες ή ανυπόστατες, αλλά και ότι, από ένα σημείο και μετά, οι δημαγωγοί αγωνίζονταν να προασπίσουν τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της δημοκρατικής πόλεως από τον καιροσκοπισμό και τις συνωμοσίες των ολιγαρχικών. Αναμφίβολα, ένα συνθετικό εγχείρημα που αποσκοπεί στην ανατροπή παγιωμένων θέσεων, οι οποίες συμβαίνει να απολαμβάνουν τη στήριξη αυθεντιών του βεληνεκούς ενός Θουκυδίδη, ενός Πλάτωνα και ενός Αριστοτέλη, ενέχει τη διατύπωση ερμηνευτικών υποθέσεων με τις οποίες είναι πολύ πιθανό κανείς να διαφωνήσει. Ωστόσο, έχουμε καταβάλει ιδιαίτερη μέριμνα προκειμένου οι θέσεις που αναπτύσσουμε να τεκμηριώνονται, στο μέτρο του εφικτού, με βάση τις πρωτογενείς πηγές και τη σχετική βιβλιογραφία. Η επιτυχία ή η αποτυχία της προσπάθειάς μας θα κριθεί φυσικά από τους αναγνώστες. Καθώς το έργο απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό, η αρχαιογνωσία του οποίου δεν είναι δεδομένη, αποφασίσαμε να παραθέσουμε σε νεοελληνική μετάφραση τα εκτενέστερα αρχαιοελληνικά χωρία στα οποία αναφερόμαστε. Εξυπακούεται ότι, όταν δεν αναφέρεται όνομα μεταφραστή, η απόδοση του εκάστοτε κειμένου είναι δική μας.