Η γυφτοπούλα

Πριν στραφεί στο ηθογραφικό διήγημα ο Παπαδιαμάντης όπου και διέπρεψε, επηρεασμένος από τον ρομαντισμό έγραψε τρία ιστορικά, περιπετειώδη μυθιστορήματα. "Η μετανάστις", "Οι έμποροι των εθνών", και η "Γυφτοπούλα". Τα ρομαντικά αυτά μυθιστορήματα μας δείχνουν ότι μπορούσε να κινηθεί στον κόσμο της φαντασίας και να συνθέσει έργα με σφιχτοδεμένη πλοκή και απίθανες περιπέτειες. Έργο τολμηρό για την εποχή του, έχει σαν πυρήνα το μεγάλο ιδεατισμό και η υπόθεση του είναι παρμένη από τα χρόνια της άλωσης. Ο κεντρικός ήρωας είναι ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πληθών, ο οποίος ήθελε να ξαναζωντανέψει την αρχαία θρησκεία. Ο συγγραφέας θέλει να καταγγείλει την ουτοπία του Πλήθωνα που προσπάθησε να επαναφέρει το δωδεκάθεο του Ολύμπου αλλά και να καταδείξει στους νεοπληθωνικούς των ημερών του ποιο είναι το αναπόφευκτο τέλος όλων των ουτοπιών.