Η ιδέα του εθνικού θέατρου στα Βαλκάνια του 19ου αιώνα

Το ελληνικό θέατρο του 19ου αιώνα δεν μπορεί να αναλυθεί σε βάθος χωρίς την ένταξη των σχετικών φαινομένων (μεταφράσεων, παραστάσεων, παραγωγής θεατρικών έργων, προσπαθειών ίδρυσης Εθνικού Θεάτρου κ.λπ.) στον ευρύτερο πολιτισμικό χώρο των Βαλκανίων. Έτσι μοιραία οδηγούμεθα σε μια συγκριτική μελέτη των ανάλογων μορφών σε βαλκανική κλίμακα, προϋπόθεση της ορθής κατανόησης των ελληνικών θεατρικών φαινομένων του 19ου αιώνα.

Στόχος της μελέτης αυτής είναι η διερεύνηση της υπόθεσης αν η δραματουργία των λαών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στα φάση της εθνικής Παλιγγενεσίας τους κινείται σε συγκρίσιμα πλαίσια. Κατά τα φαινόμενα μια τέτοια τυπολογική σύγκριση είναι πραγματοποιήσιμη, ιδίως όσον αφορά δύο συγκεκριμένους τύπους δραματικών έργων, που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της εθνικής συγκρότησης: την ιστορική τραγωδία και την κοινωνιοκριτική κωμωδία.

Η συγκρισιμότητα των δύο τύπων δραματικών έργων στις εθνικές λογοτεχνίες της βαλκανικής χερσονήσου βασίζεται στην ειδική κοινωνική αποστολή και στον ρόλο που έπαιζαν στη δημόσια ζωή της εποχής. Σε μια εποχή που προσανατολιζόταν στη συγκρότηση και καλλιέργεια του εθνικού μύθου, καθώς επίσης και στην ανάδειξη και διόρθωση των κακώς κειμένων στο εσωτερικό του νέου κράτους, η «εθνική» δραματουργία είχε εκπληρώσει μια πατριωτική αποστολή, καθώς κατείχε μια πολύπλευρη και πολυδύναμη κοινωνική σύμβαση, ένα πνευματικό και πολιτικό συμβόλαιο, πολύ ευρύτερο από την καλλιτεχνική της αποστολή. Ο δραματουργός ήταν εθνικός ήρωας, ιδεολογικός ηγέτης και θεματοφύλακας της εθνικής ταυτότητας.