Η αρχαιολογία της νοσταλγίας

Όταν ο Ιούλιος Καίσαρας έφτασε στην πεδιάδα της Τροίας, τον προειδοποίησαν να βαδίζει προσεκτικά, μην τυχόν συναπαντήσει το φάντασμα του Έκτορα· η μυθική γεωγραφία των αρχαίων Ελλήνων αντικατόπτριζε την τοπογραφία του αληθινού κόσμου. Οι αρχαίοι Έλληνες τη χρησιμοποίησαν ως βάση για να προσδώσουν υλική υπόσταση στο μυθικό παρελθόν, από το οποίο οι ποιητές, οι ιερείς και οι πολιτικοί αντλούσαν πρότυπα συμπεριφοράς: Η πραγματικότητα διαγραφόταν σαν μια τεράστια παρομοίωση ανάμεσα στο σήμερα και στο χθες. Τα θεόρατα απολιθωμένα κόκαλα που βρέθηκαν σε σεισμογενείς περιοχές θεωρήθηκε ότι ανήκαν σε γίγαντες. Βράχοι με παράξενα σχήματα ήταν πετρωμένες ηρωίδες. Τα τείχη και οι τάφοι της εποχής του Χαλκού έμοιαζαν με έργα υπεράνθρωπων. Αντικείμενα παλαιότερων εποχών αναγνωρίστηκαν ως το δόρυ του Αχιλλέα, το περιδέραιο της Ελένης, το κύπελλο του Ηρακλή. Οι Αθηναίοι μπορούσαν να δείξουν στην Ακρόπολη το σημάδι που άφησε η τρίαινα του Ποσειδώνα και την ελιά της Αθηνάς, οι Ιθακήσιοι τη σπηλιά του Οδυσσέα. Οι αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν ποια μορφή είχε η Σφίγγα του Οιδίποδα, ενώ σε ένα αιγυπτιακό άγαλμα είδαν το Μέμνονα να απευθύνει το θρήνο του προς τη μητέρα του Ηώ. Όλα αυτά ενίσχυαν την αίσθηση της ελληνικότητας και της ιστορίας, και αργότερα αποτέλεσαν πόλο έλξης για τους Ρωμαίους περιηγητές. John Boardman ερευνά πώς οι Έλληνες έπλασαν και ανέπλασαν την υλική όψη του παρελθόντος τους μέσα από αντικείμενα και μέσα από εικόνες: αυτά που μπορούμε να ανακτήσουμε, αυτά που αναφέρονται σε κείμενα, και αυτά που μπορούμε να εικάσουμε. Συγκεντρώνει επίσης τα πολυάριθμα σχετικά χωρία των αρχαίων συγγραφέων, παραφράζοντας το περιεχόμενό τους. Οι πηγές αυτές, οι οποίες παρουσιάζονται κατ’ αλφαβητική σειρά και συνοδεύονται από πίνακες θεών, ηρώων, τόπων και κατηγοριών αντικειμένων, αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα αυτές καθ εαυτές, καθώς και χρήσιμο υλικό έρευνας για τους σπουδαστές. Η "Αρχαιολογία της νοσταλγίας" προσφέρει νέες διεισδυτικές ματιές στη διαμόρφωση του μύθου και στην εκπληκτική φαντασία ενός λαού που δημιούργησε τον πρώτο σύγχρονο πολιτισμό μέσα από τα λείψανα του παρελθόντος της.