Αγία Σοφία

Αν το Μέγα Παλάτιον της Κωνσταντινουπόλεως ήταν η καρδιά της βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο πατριαρχικός ναός της Αγίας Σοφίας ήταν η πηγή που έτρεφε και συντηρούσε ολόκληρο τον βυζαντινό οργανισμό». Πράγματι, κανένα άλλο στοιχείο ή μνημείο του Βυζαντίου δεν συνδέθηκε τόσο στενά με τη ζωή και τον πολιτισμό του και δεν σφράγισε τόσο αποφασιστικά τη ζωή του και την ιστορική του μνήμη, όσο η Μεγάλη Εκκλησία του, η Αγία Σοφία. Όσο ζούσε ιστορικά ο βυζαντινός ελληνισμός, η Αγία Σοφία ήταν το κέντρο της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής του, ο ιερός χώρος που καθαγίαζε και επισημοποιούσε όλες τις εκδηλώσεις του. Ήταν το σύμβολο της ισχύος, η δόξα και το καύχημα της αυτοκρατορίας, που προκαλούσε τον θαυμασμό των βυζαντινών Ελλήνων και των πολυάριθμων ξένων περιηγητών και προσκυνητών. Αλλά και μετά την Άλωση, στους σκληρούς χρόνους της εθνικής δουλείας, η Αγία Σοφία κατέστη το ιερό σύμβολο των ιδανικών και των ελπίδων της εθνικής αποκατάστασης.

Οι βυζαντινοί συγγραφείς δεν κουράζονται να θαυμάζουν και να περιγράφουν το μέγα αυτό κατόρθωμα της χριστιανικής τέχνης και πλήθος χρησμών και λαϊκών διηγήσεων για την οικοδομή και την τύχη του μεγάλου ναού κυκλοφορούσαν στην προφορική παράδοση των λαών των χριστιανικής Ανατολής. Ανάλογος ήταν ο θαυμασμός των πολυάριθμων περιηγητών, δυτικών και ανατολικών, Άγγλων, Ιταλών, Ρώσων, Αράβων, Εβραίων και άλλων, και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον οι περιγραφές και οι αναφορές τους για το ίδιο το μνημείο και για τις τελετές, θρησκευτικές και πολιτικές, που έτυχε να παρακολουθήσουν σ' αυτό: λειτουργίες, λιτανείες, δοξολογίες, θριάμβους, στέψεις και κηδείες αυτοκρατόρων και πατριαρχών. Στους νεότερους χρόνους κανένα άλλο μνημείο δεν είλκυσε περισσότερο από την Αγία Σοφία το ενδιαφέρον των μελετητών της χριστιανικής τέχνης, αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, ζωγραφικής και διακοσμητικής, ιδιαίτερα από το 1934, όταν, με απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης, η Αγία Σοφία αναγνωρίστηκε ως μουσείο βρετανικής τέχνης. Η συντονισμένη επιστημονική έρευνα Αμερικανών κυρίως αρχαιολόγων και μελετητών έχει αποκαλύψει σημαντικό μέρος των καλλιτεχνικών θησαυρών του περιλάλητου ναού και το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον για τη μελέτη των στοιχείων του μνημείου παραμένει αδιάπτωτο.

_