Γκόλεμ ή Περί υποκειμένου και άλλων φαντασμάτων

...ουδέποτε νοεί άνευ φαντάσματος η ψυχή, έλεγε ο Αριστοτέλης. Τα φαντάσματα του Σταγειρίτη, προπαντός όπως τα στοχάστηκαν ξανά ο Αβερρόης κι οι άλλοι Αραβες κι Εβραίοι φιλόσοφοι του Μεσαίωνα, δεν είναι αυθαίρετες μυθικές κατασκευές ούτε απλώς οι εικόνες από την αισθητηριακή επαφή με την υλική πραγματικότητα. Χωρίς τη φαντασία και τα φαντάσματά της είναι αδύνατο να αναδειχθεί αυτό το δυναμικό, οι ίδιες οι δυνατότητες από την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τον κόσμο μέσω της εργασίας, τον κοινωνικό «μεταβολισμό » του, κατά την έκφραση του Μαρξ. Ένα φάντασμα πλανιέται χιλιάδες χρόνια στη φαντασία των Εβραίων, από την αβρααμική Χαρράν της Μεσοποταμίας έως το γκέτο της Πράγας, από την Καταστροφή του Ναού στη νέα Καταστροφή, τη Σοά των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης. Το όνομα που του δόθηκε: Γκόλεμ. Προέρχεται από μια λέξη που συναντιέται άπαξ στη Βίβλο, στον Ψαλμό 139 και σημαίνει το «ακατέργαστο», το ανθρώπινο πρόπλασμα. Αναφέρεται στο πανάρχαιο και πάντα ζωντανό προμηθεϊκό όνειρο του άνθρωπου να φτιάξει ένα τεχνητό άνθρωπο, κατ εικόνα και καθ ομοίωσή του. Στην παράδοση των Εβραίων το όνειρο αυτό βυθίζεται στις απαρχές του αβρααμικού μονοθεϊσμού, αποκτά μορφή στο Ταλμούδ στην όψιμη αρχαιότητα και μεταμορφώνεται ποικιλόμορφα στη διάρκεια των γκέτο της νεωτερικότητας έως τη μοντέρνα τέχνη, την όπερα, τις ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού και τους ύπερήρωες των κόμικς. Η κατασκευή ενός τεχνητού ανθρώπου, του Γκόλεμ, στην εβραϊκή παράδοση δεν θεωρείται μαγεία αλλά μίμηση της πράξης δημιουργίας του Αδάμ από τον Θεό, imitatio Dei, ή, στη βιβλική γλώσσα, ένα Κιντούς Α-Σεμ, αγιασμός του Ονόματος. Το αρχικό δοκίμιο του βιβλίου προσεγγίζει τον εβραϊκό θρύλο, στις πολλαπλές του μεταμορφώσεις, σαν φιλοσοφική αλληγορία της αντιφατικής ανάδυσης του υποκειμένου της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης. Στη συνέχεια, η προβληματική αυτή έρχεται σε διάλογο με την κρίση του ανθρώπινου υποκειμένου στους Μοντέρνους Καιρούς και με τα φαντάσματα πού τη συνοδεύουν στο έργο των κορυφαίων, πρώτα πρώτα του Χαίλντερλιν και του Κάφκα, του Χέγκελ και του Μαρξ, του Φρόυντ και του Λακάν αλλά και νεότερων πρωτοπόρων της τέχνης, όπως του Ανδρέα Εμπειρίκου και του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, των εικαστικών Stephen Antonakos και Γιώργου Χατζημιχάλη, του κινηματογραφικού δημιουργού Κώστα Σφήκα.