Επιτήρηση και τιμωρία

Ίσως σήμερα να ντρεπόμαστε για τις φυλακές μας. Όσο για τον 19ο αιώνα, ήταν περήφανος για τα φρούρια που έχτιζε στις παρυφές και ενίοτε στο κέντρο των πόλεων. Γοητευόταν απ αυτή τη νέα ηπιότητα που αντικαθιστούσε τα ικριώματα. Επαιρόταν ότι δεν τιμωρεί πια τα σώματα και ότι γνωρίζει εφεξής να αναμορφώνει τις ψυχές. Αυτοί οι τοίχοι, αυτά τα μέτρα ασφαλείας, αυτά τα κελιά αντιπροσώπευαν ένα συνολικό εγχείρημα κοινωνικής ορθοπεδικής. Αν κλέψει κάποιος, μπαίνει φυλακή. Αν βιάσει, μπαίνει φυλακή. Αν σκοτώσει, μπαίνει φυλακή. Από πού προέκυψε αυτή η παράξενη πρακτική κι αυτό το μυστήριο σχέδιο σωφρονιστικού εγκλεισμού που προωθούν οι ποινικοί Κώδικες της νεότερης εποχής;Πρόκειται μήπως για κληρονομιά από τα μπουντρούμια τουΜεσαίωνα;Μάλλον πρόκειται για νέα τεχνολογία: για τη διαμόρφωση, από τον 16ο στον 19ο αιώνα, ενός συνόλου διαδικασιών που κατανέμουν, ελέγχουν, σταθμίζουν, εκγυμνάζουν τα άτομα, τα καθιστούν ταυτοχρόνως «πειθήνια και χρήσιμα». Επιτήρηση, ασκήσεις, γυμνάσια, βαθμολογίες, βαθμίδες και θέσεις, ταξινομήσεις, εξετάσεις, καταγραφές. Ένα ολόκληρο εγχείρημα για την καθυπόταξη των σωμάτων, για τον έλεγχο των ανθρώπινων πολλαπλοτήτων και την κατεργασία των δυνάμεών τους αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων της κλασικής εποχής στα νοσοκομεία, τον στρατό, τα σχολεία, τα κολέγια ή τα εργαστήρια: η πειθαρχία.Ο18ος αιώνας επινόησε ίσως τις ελευθερίες, τους προσέφερε όμως ένα βαθύ και στέρεο υπόβαθρο, την πειθαρχική κοινωνία στην οποία εξακολουθούμε να ανήκουμε. Η φυλακή πρέπει να συσχετιστεί με τη διαμόρφωση αυτής της κοινωνίας της επιτήρησης.
Το νεότερο ποινικό σύστημα δεν τολμά πια να υποστηρίξει ότι τιμωρεί εγκλήματα. Διατείνεται ότι αναμορφώνει τους εγκληματίες. Εδώ και δύο αιώνες διατηρεί στενούς και συγγενικούς δεσμούς με τις "επιστήμες του ανθρώπου". Αυτή είναι η περηφάνια του, ο τρόπος του τελικώς να μην ντρέπεται για τον εαυτό του: "Ίσως να μην είναι ακόμη εντελώς δίκαιο. Κάντε υπομονή, δείτε πόσες γνώσεις έχω αρχίσει να αποκτώ». Πώς θα μπορούσαν όμως η ψυχολογία, η ψυχιατρική, η εγκληματολογία να δικαιολογήσουν τη σύγχρονη δικαιοσύνη, αφού η ιστορία τους παραπέμπει στην ίδια ακριβώς πολιτική τεχνολογία, στο σημείο όπου σχηματίστηκαν οι μεν και οι δε; Κάτω από τη γνώση με αντικείμενο τους ανθρώπους και κάτω από την ανθρωπιά των τιμωριών βρίσκεται μια πειθαρχική επένδυση των σωμάτων, μια ανάμεικτη μορφή καθυπόταξης και αντικειμενοποίησης, μια κοινή "εξουσία-γνώση". Μπορούμε άραγε να παρουσιάσουμε τη γενεαλογία της νεότερης ηθικής με βάση μια πολιτική ιστορία των σωμάτων; Michel Foucault