Η άνοδος της Δημοκρατίας #3

Τρίτος τόμος του έργου του Μαρσέλ Γκωσέ "Η άνοδος της δημοκρατίας", μιας φιλοσοφικής ιστορίας του εικοστού αιώνα και συνάμα μιας θεωρίας της δημοκρατίας. [Οι δύο πρώτοι τόμοι, Η επανάσταση των νεότερων χρόνων και Η κρίση του φιλελευθερισμού, κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις "Πόλις" σε επίτομη έκδοση το 2009. Εκεί ο Γκωσέ περιγράφει την κρίση του φιλελευθερισμού που, εγκαθιδρύοντας τη βασιλεία του ατομικισμού, αγνόησε τη συλλογικότητα]. Με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η δημοκρατία καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση των νέων ολοκληρωτικών κρατών τα οποία, στην κρίση του φιλελευθερισμού και τον φόβο που γεννά η έξοδος του νεότερου κόσμου από τη θρησκεία, αντιπαραθέτουν τη δημιουργία εκκοσμικευμένων θρησκειών, αντι-θρησκειών θρησκευτικού τύπου. Ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίζεται από τη σύγκρουση, όχι μεταξύ των προοδευτικών δυνάμεων και του φασισμού, αλλά μεταξύ της δημοκρατίας και των ολοκληρωτισμών. Ο μπολσεβικισμός, ο φασισμός, ο ναζισμός, είναι ολοκληρωτικά καθεστώτα, γιατί, ενώ οι άλλες αυταρχικές δικτατορίες επιδιώκουν την αποπολιτικοποίηση της κοινωνίας, αυτά αντιθέτως καλούν στην άνευ όρων προσχώρηση και κινητοποίηση, στην αυτοθυσία στον βωμό ενός δήθεν υψηλού ιδεώδους. Η έλλειψη ενότητας και ο ατομικισμός της φιλελεύθερης κοινωνίας δίνουν τη θέση τους στο ένα και μοναδικό κόμμα, τη μία και μοναδική ιδεολογία, την προσωποποίηση της εξουσίας. Η δημοκρατία, για να αντιμετωπίσει την πρόκληση των ολοκληρωτισμών, μετασχηματίστηκε βαθιά: κρατική παρέμβαση στην οικονομία υπό την καθοδήγηση του κεϋνσιανισμού, κράτος πρόνοιας και κοινωνική προστασία, ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, άμβλυνση των ταξικών συγκρούσεων χάρη στη λειτουργία των κομμάτων. Ανάμεσα στον άκρατο φιλελευθερισμό και τον ολοκληρωτισμό, βρέθηκε ένας τρίτος δρόμος: η επίλυση των συγκρούσεων μέσω της θεσμοθέτησης του συμβιβασμού. Αυτή η κοινωνία, φιλελεύθερη και δημοκρατική συγχρόνως, ξαναβυθίζεται στην κρίση κατά τη δεκαετία του 70, όταν ο άκρατος φιλελευθερισμός επιστρέφει θριαμβευτικά. Αλλά αυτό θα είναι το αντικείμενο του τέταρτου τόμου.