Μέσα στην κόλαση

Παίζοντας με την παρωδία της δαντικής κόλασης, ο Βουτυράς ανέλαβε τη γενικευμένη σάτιρα της εποχής του και των συγχρόνων του. Περιέλαβε εχθρούς και φίλους, ονομαστικά τους περισσότερους σύγχρονούς του συγγραφείς και λόγιους, πολιτικούς, στρατιωτικούς έλληνες και ξένους, κληρικούς, περιέλαβε όμως ακόμα και άσημους φίλους του, ενώ από τα σκάγια δεν γλυτώνουν ούτε οι συγγενείς του, ακόμα και η ίδια του η γυναίκα. Όλοι βρίσκονται μέσα στην Κόλαση, την οποία ο συγγραφέας περιδιαβαίνει, παρακολουθώντας τα μαρτύριά τους, με ξεναγό ένα διάβολο. Η σάτιρα μερικές φορές είναι εύκολη και ελαφριά, άλλες όμως ιδιαίτερα εύστοχη και έξυπνη, όπως με τον Καζαντζάκη, τους εκδότες με τους οποίους είχε παράπονα και άλλους. Όμως, το παιγνιώδες ύφος και η καλοκάγαθη σάτιρα όσων βρίσκονται στον Πρώτο Κύκλο της Κόλασης αλλάζει και κλιμακώνεται όσο προχωρούμε. Στη Δεύτερη και την Τρίτη Κόλαση συναντούμε όλο και πιο βαριές αμαρτίες και αντίστοιχα βασανιστήρια. Εκεί έχουν θέση πολιτικοί, στρατηγοί, διπλωμάτες και ιεράρχες. Στο τέλος, στην Τέταρτη Κόλαση, το αφήγημα παίρνει συμπαντικές διαστάσεις. Στην κατάληξη του αφηγήματος ο ήρωας του Βουτυρά βάζει ένα τέλος σε αυτόν τον παράλογο, άθλιο κόσμο. Ξεκινώντας από το αθώο πείραγμα προς φίλους (και άσπονδους φίλους) σοβαρεύει σταδιακά την κριτική του στα όρια μιας αιρετικής λογοτεχνικής θεολογίας. Το "Μέσα στην Κόλαση" εγκαινιάζει τη στροφή του Βουτυρά προς τη σάτιρα και το αμιγώς φανταστικό αφήγημα, και παρόλο που έχουν περάσει 85 χρόνια μετά την πρώτη δημοσίευσή του φαντάζει ξανά σήμερα εξαιρετικά επίκαιρο.