Ο μέγας ιεροεξεταστής

Ο "Μύθος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή" είναι ένα είδος μυθιστορήματος μέσα στο ανεπανάληπτο αριστούργημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι "Αδελφοί Καραμάζοβ" (δημοσιευμένο στα 1879-80), το τελευταίο έργο και σχεδόν η πνευματική διαθήκη του μεγάλου ρώσου συγγραφέα (Βιβλίο V, Κεφάλαια IV και V).

Ο Ντοστογιέφσκι τόλμησε να βάλει στα χείλη ενός αναρχικού, εγκεφαλικά άθεου και αρνητή, του Ιβάν Καραμάζοβ την παραβολή του "Μεγάλου Ιεροεξεταστή" στην ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον αδελφό του, θρησκευόμενο και δόκιμο μοναχό, Αλιόσα. Μόνο αυτός μπορούσε μέσα από την αμφισβήτησή του να αποκαλύψει την απάτη της ιδρυματικής θρησκείας, όπως φαινόταν στα μάτια του Ντοστογιέφσκι η Παπική Εκκλησία. Στο μύθο αυτόν αναδύεται η φιλοσοφική, ψυχολογική, ανθρωπολογική και θεολογική οπτική του Ντοστογιέφσκι για τα πράγματα του κόσμου και της ζωής. Μετά τα σημεία και τα θαύματα, μετά τη Χριστολογία της εξουσίας, που παρενθέτει ο Ντοστογιέφσκι μέχρι τη σύλληψη του Χριστού από τον Μέγα Ιεροεξεταστή, ακολουθεί η περιγραφή της Δαιμονολογίας της παπικής εξουσίας που εξελίσσεται με τρόπο που να φωτίζεται επαρκώς το δικανιστικό, δογματικό, κοινωνικό και ηθικολογικό υπόβαθρο της ρωμαιοκαθολικής πίστης. Ο Παπισμός δένει τους ανθρώπους στο άρμα της υλοφροσύνης και του επικούρειου ευδαιμονισμού, αλλοιώνοντας το πεντακάθαρο ευαγγελικό διανόημα της εν Χριστώ ελευθερία.