Περί εξευρωπαϊσμού

"Ο μόνος τρόπος να έχεις ζωντανή σχέση με τον άλλο είναι ο επιθετικός· μόνον όσοι προσπαθούν να υποτάξουν αλλήλους πνευματικά, είτε πρόκειται για άτομα, είτε για λαούς, φτάνουν σε μια πραγματική διαπίδυση, σε μια πνευματική αδελφοσύνη. Μόνον όταν προσπαθώ να εισαγάγω το πνεύμα μου στο πνεύμα του πλησίον μου εισδέχομαι στο δικό μου το πνεύμα του πλησίον μου. Όχι, όχι· εδώ δεν πρόκειται καθόλου για ελεύθερη διακίνηση, για το "laissez faire, laissez passer"· το ζητούμενο δεν είναι να σηκώνουμε τους ώμους αντιμέτωποι με τις ιδέες των άλλων, πόσω μάλλον αντιμέτωποι με τα συναισθήματά τους, αλλά να προσπαθούμε να τους πληγώσουμε. Έτσι, και μόνον έτσι, θα πληγώσουν κι εκείνοι τα δικά μας και θα μας τα κρατούν σε εγρήγορση. Η καταδίκη εκείνου που προσπαθεί να διαπλαστεί πάνω στο καλούπι του άλλου είναι ότι παύει να είναι ο εαυτός του και συνάμα δεν κατορθώνει να είναι ο άλλος τον οποίο έχει πρότυπο, κι έτσι δεν είναι κανένας." Ένα εξαιρετικά επίκαιρο (για την Ελλάδα τού σήμερα) δοκίμιο του 1906, στο οποίο ο σπουδαίος Ισπανός διανοητής εμφανίζεται να εκστρατεύει κατά των όσων, κατ αυτόν, εκπροσωπεί η "Δυτική Ευρώπη".

Ο Ουναμούνο ξεκαθαρίζει ότι δεν επιθυμεί "άλλη μέθοδο από αυτήν του πάθους", αποστρέφεται την επιστημονική ορθότητα του καιρού του, είναι μεταφυσικός, μυστικιστής, μεσαιωνικός. Κι ωστόσο είναι ρεαλιστής και καίριος όταν στηλιτεύει τον "άγονο υβριδισμό" που νοθεύει χωρίς να εμπλουτίζει την εθνική ταυτότητα μιας χώρας."