Αν ο Ιουλιανός...

Αν ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός δεν είχε σκοτωθεί στα τριανταδύο του χρόνια μαχόμενος κατά των Περσών κοντά στην Κτησιφώντα τον Ιούνιο του 363, θα μπορούσε ο κόσμος να ήταν διαφορετικός ακόμα και σήμερα;
Κατά τη σύντομη βασιλεία του ο "αναιδώς ελληνίζων" Ιουλιανός επανέφερε την ανεξιθρησκία· πήρε μέτρα για την περιστολή των αλόγιστων δαπανών του κράτους και της αυλής, καθώς και για την ορθή και ουσιαστική απονομή της δικαιοσύνης· και προνόησε για την αυτονομία των πόλεων και των βουλών τους.
Τί θα μπορούσε λοιπόν να είχε συμβεί; Ο Χριστιανισμός θα συμβίωνε με άλλες, τις παλαιότερες εκφράσεις θρησκευτικότητας και άλλες που ενδεχομένως να γεννιόνταν. Θα μπορούσε να είχε προσεταιριστεί σημαντικό μέρος των λαών της αυτοκρατορίας ή και άλλων πέρα από τα σύνορά της, ή να είχε περιοριστεί τοπικά ή αριθμητικά, ή και να σβήσει. Για να επιβιώσει θα είχε αναγκαστεί να μάθει να σέβεται ή έστω να ανέχεται τους αλλόδοξους και θα είχε ακονίσει καλύτερα το πνευματικό του οπλοστάσιο, καθώς δεν θα υπήρχε εφησυχασμός και άνωθεν κρατική στήριξη.
Ο θάνατος τους Ιουλιανού σήμανε και το τέλος του αρχαίου κόσμου. Το ερώτημα, λοιπόν, μοιάζει ανώφελο. Όλα είναι παγιωμένα εδώ και αιώνες. Έχει ωστόσο ενδιαφέρον. Επιτρέπει να στοχαστούμε ελεύθερα για την περιπέτεια της πολιτικής και πνευματικής διαμόρφωσης της λεκάνης της Μεσογείου και της Ευρώπης, για τις ιδέες, για τις πεποιθήσεις και εμμονές που γεννήθηκαν ή αναδύθηκαν και μορφοποιήθηκαν τότε, και εισέτι στοιχειώνουν τον κόσμο.