Βυζαντινή αυτοκρατορική ιδεολογία

Βασικό μέλημα κάθε κοινωνίας είναι η αναπαραγωγή των αξιών, των στάσεων και των αντιλήψεών της. Αυτό το επιτυγχάνει μέσα από ένα σύμπλεγμα τυπικών και άτυπων μορφών αγωγής και εκπαίδευσης. Η διαδικασία αυτή αποκτά ιδιαίτερη σπουδαιότητα όταν ο αποδέκτης της είναι πρίγκιπας και μελλοντικός αυτοκράτορας του Βυζαντίου και παράλληλα, ο παιδαγωγός είναι κάποιος με την αίγλη και τη μόρφωση του πατριάρχη Φωτίου ή όταν τις συμβουλές τις απευθύνει κάποιος με την πρακτική σοφία του Κεκαυμένου. Ταυτόχρονα, η βυζαντινή κοινωνία υπήρξε βαθύτατα επιτελεστική. Η τελετουργία δεν ήταν μία από τις πολλές αυλικές δραστηριότητες, ήταν βασικός παράγοντας ιδεολογικής αναπαραγωγής, διαδικασία νομιμοποίησης και ενδυνάμωσης της βασιλικής εξουσίας. Τα κάτοπτρα ηγεμόνος καλούνται να υπηρετήσουν τον διπλό αυτό ρόλο: ως κείμενα που απευθύνει ο παιδαγωγός στον μαθητή, επιχειρούν να συμβουλεύσουν τον νουθετούμενο για όλες τις πτυχές της ζωής, ενώ ως ρητορικά κείμενα προσπαθούν να περιγράψουν και να σχηματοποιήσουν τη βυζαντινή αυτοκρατορική ιδεολογία. Σε σχέση με το συγγενικό τους είδος των βασιλικών εγκωμίων έχουν μία βασική διαφορά. Εδώ ο συγγραφέας τους δεν ενδιαφέρεται να εκθειάσει τα προτερήματα του βασιλιά, αλλά με τη μεγαλύτερη ελευθεροστομία που του χαρίζει ο ρόλος του ως δασκάλου, μπορεί να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα και να μιλήσει με μεγαλύτερο ρεαλισμό. Στο βιβλίο αυτό αναλύονται τα πέντε κάτοπτρα ηγεμόνος της Μέσης Βυζαντινής περιόδου: η επιστολή στον Βόρι-Μιχαήλ και τα "Κεφάλαια Παραινετικά", έργα του πατριάρχη Φωτίου, η "Εταίρα Παραίνεσις", έργο αγνώστου συγγραφέα, ο βασιλικός ανδριάντας που περιλαμβάνεται στο "Στρατηγικόν" του Κεκαυμένου και η "Παιδεία Βασιλική", έργο του Θεοφύλακτου Αχρίδος.