Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς

Η νουβέλα "Ο Θάνατος του Ιβάν Ίλιτς (1884-1886)" κατέχει κεντρική θέση στη δημιουργία του Τολστόι των χρόνων 1880-1890. Το θέμα της -η εξιστόρηση του τέλος ενός δικαστή- ο Τολστόι το καθορίζει σαν "περιγραφή του απλού θανάτου ενός απλού ανθρώπου". Το βασικό νόημα του έργου βρίσκεται στους συλλογισμούς που κάνει ο άρρωστος πάνω σ όλη την περασμένη ζωή, καθώς και το συμπέρασμά του πως η "ευπρεπής, εύθυμη ευχάριστη ζωή" είναι χειρότερη κι από τη φρίκη του θανάτου. Οι κοινωνικοί θεσμοί, που τυλίγουν σαν ιστός αράχνης τη ζωή του Ιβάν Ίλιτς με την υποκρισία και την ψευτιά, ξεριζώνοντας από μέσα του καθετί το ανθρώπινο, αποτελούν την αιτία του δράματος που ζει στις στερνές του μέρες ο άρρωστος. Σ αυτή τη στέρεα, τη συγκεκριμένη και σ όλο το βάθος τοποθέτηση του ζητήματος, βρίσκεται η γενικότερη σημασία της νουβέλας, που αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά έργα της παγκόσμιας ρεαλιστικής λογοτεχνίας... Κριτική ανάλυση από την Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ (1958, απόσπασμα).