Χρήστος Μηλιόνης

Το αριστουργηµατικό ιστορικό αφήγηµα του ανυπέρβλητου Αλέξανδρου Παπαδιαµάντη, στο οποίο ο εµβληµατικός συγγραφέας ανασυνθέτει την Ελλάδα της Τουρκοκρατίας, τώρα στη νεοελληνική γλώσσα. Ο Τούρκος Κατής της Άρτας, παρερµηνεύοντας τα ρητά του Κορανίου, αθωώνει τον αγά φίλο του όταν εκείνος αρπάζει µια νεαρή Χριστιανή κοπέλα που τυχαίνει να είναι βαφτισιµιά του αρµατολού Χρήστου Μηλιόνη. Αυτή είναι η αφορµή από την οποία ξεκινά ο Αλέξανδρος Παπαδιαµάντης να ξετυλίγει τον αφηγηµατικό του µίτο, συνδέοντας τρεις διαφορετικές πτυχές της εξέλιξης των γεγονότων: τα δεινά της καταδίωξης της οικογένειας, την ψυχολογική πίεση που υφίσταται η κοπέλα κατά τον εγκλεισµό της στο χαρέµι και την οργισµένη αντίδραση του αρµατολού που υπαγορεύεται από το χρέος του ως πνευµατικού της πατέρα. Στο σκηνικό της πλοκής παρελαύνουν όλοι οι χαρακτήρες των ανθρώπων της εποχής και από τις δύο πλευρές: τροµοκρατηµένα πλάσµατα, αγανακτισµένοι ραγιάδες, καταδότες και ήρωες µέχρι τελικής πτώσης από τη µια˙ αυταρχικοί κατακτητές, µετριοπαθείς αξιωµατούχοι και προδότες της αδελφικής φιλίας από την άλλη. Σύγκρουση ανθρώπων περιγράφει ο Παπαδιαµάντης, αλλά περισσότερο αναδεικνύεται η µοιραία σύγκρουση αξιών µέσα από τους χαρακτήρες του διηγήµατος. Κυρίαρχη η ηρωική φυσιογνωµία του Χρήστου Μηλιόνη, που, ακόµη και όταν δεν είναι παρών στη δράση, είναι παρούσα η άποψή του. Με την ολοκλήρωση του διηγήµατος και το τραγικό τέλος του ήρωα, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί την αριστοτεχνική αναλογία του επικού και του λυρικού στοιχείου, την αδιάσπαστη συνοχή των ιστορικών γεγονότων και της µυθοπλασίας, έχοντας σχηµατίσει διαυγή εικόνα των προεπαναστατικών συνθηκών στην τουρκοκρατούµενη Ελλάδα.