Ο καιρός των θλιμμένων παθών

Ζούμε σε μια εποχή μελαγχολίας, οργής, αγανάκτησης. Οι ανισότητες διευρύνονται και μετασχηματίζονται. Ο διαχωρισμός των κοινωνικών τάξεων δεν είναι πια τόσο ευδιάκριτος· καθένας από εμάς συναντιέται με ποικίλες ανισότητες: ως μισθωτός ή περιστασιακά εργαζόμενος, ως κάτοχος εξειδικευμένων γνώσεων ή ανειδίκευτος, ως γυναίκα ή άντρας, ως κάτοικος της πόλης ή της υπαίθρου, ανάλογα με την οικογενειακή του κατάσταση ή την εθνική και κοινωνική του προέλευση. Τα κοινωνικά δεινά δεν βιώνονται πλέον σαν δοκιμασίες που καλούν σε συλλογικούς αγώνες, αλλά σαν μια σειρά από προσωπικές αδικίες, διακρίσεις, εμπειρίες κοινωνικής περιφρόνησης, αμφισβητήσεις της αυταξίας μας. Καθώς δεν μπορούν πια να εντοπίσουν αντιπάλους που πρέπει να καταπολεμηθούν, τα άτομα παρασύρονται από μια μνησικακία η οποία εκτρέφει τους κάθε λογής λαϊκισμούς. Το καθεστώς των πολλαπλών ανισοτήτων γεννά μια κοινωνία του θυμού: τη δική μας κοινωνία. Οφείλουμε να την κατανοήσουμε, ώστε να καταφέρουμε να αντισταθούμε στην αποχαλίνωση της αγανάκτησης.

***

Η πάλη ενάντια στις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Οι ανισότητες αυτές είναι ανυπόφορες. Γιατί να μην μπει πλαφόν στα υψηλά εισοδήματα, από τη στιγμή που ο Εμανουέλ Φαμπέρ, ο επικεφαλής της Danone, εξηγεί πως, αν μειωνόταν κατά 30% το 1% των υψηλότερων μισθών του ομίλου, θα διπλασιαζόταν ο μισθός του 20% των χαμηλότερα αμειβομένων; Οι ακραίες ανισότητες δεν είναι μόνο σκανδαλιστικές. Είναι και επικίνδυνες, αφού γεννούν μια άρχουσα ελίτ πέρα από κάθε έλεγχο, που μετακινεί τις επενδύσεις της βάσει των δημοσιονομικών ευκαιριών, των κοινωνικών επιβαρύνσεων, των οικολογικών ρυθμίσεων και των προσδοκώμενων μερισμάτων.

Η πάλη, όμως, ενάντια στις «μεγάλες» ανισότητες δεν μας απαλλάσσει από το να δίνουμε επίσης προτεραιότητα στη μάχη ενάντια στις «μικρότερες» ανισότητες, αυτές που μετρούν για τα άτομα τα οποία επηρεάζουν. Από οικονομική άποψη, οι μεγάλες ανισότητες μετρούν περισσότερο. Αλλά από κοινωνιολογική και πολιτική άποψη, οι μικρές είναι πιο βαρύνουσες. Αυτές είναι που καθορίζουν τις κοινωνικές εμπειρίες, τον θυμό και την αγανάκτηση. Αυτές είναι που ενισχύουν ή καταστρέφουν τους μηχανισμούς αλληλεγγύης. Καθώς δεν βρίσκουν εποικοδομητική και δημοκρατική πολιτική έκφραση, αυτές οι πολλαπλές ανισότητες γεννούν σήμερα τους λαϊκισμούς, την αδιαφορία και τη δημαγωγία.

Η υπεράσπιση της κοινωνικής ισότητας πρέπει να παραμείνει ο πολιτικός μας ορίζοντας. Ας υπενθυμίσουμε ότι δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ ισότητας και αποτελεσματικότητας. Οι κοινωνίες ισότητας δεν είναι λιγότερο δυναμικές από τις κοινωνίες ανισότητας, αλλά είναι πιο ειρηνικές και πιο υγιείς. Σε αυτές γίνεται ευκολότερα αποδεκτό το αίτημα της αλληλεγγύης και της προστασίας του περιβάλλοντος.