Ο Τούρκος στον κήπο

Ιούλιος το 1958 -Νοέμβριος του 1998. Μεσολάβησαν σαράντα ακριβώς χρόνια ανάμεσα σ αυτά τα δύο κρίσιμα «οκτάρια» του πρόσφατα τελειωμένου αγώνα. Θα μπορούσαν ΟΛΑ να συμβούν και γρηγορότερα, όμως τα μοιραία χρονοδιαγράμματα καθορίζουν ερήμην των ηρώων μιας ιστορίας τα παιχνίδια τους. Κι αυτό ακριβώς συνέβη στον κήπο του παλιού αρχοντικού του μακαρίτη Ζάννου Ριζούδη εκ Ρουμανίας, που μύριζε ντομάτα και κάρβουνο. Φαίνεται -μια υπόθεση κάνω- πως όλα ήταν έτοιμα από καιρό και περίμεναν το κατάλληλο πρόσωπο για να ξεκινήσει ο μηχανισμός του δράματος. Έτσι, τον Ιούλιο του 1958, παραμονές της γιορτής του Προφήτη Ηλία, ένας εντεκάχρονος ήρθε να ξυπνήσει πλήθος σκιών και παθών -χωρίς, βέβαια, να χει καμιά τέτοια πρόθεση. Δεν υπήρχαν προθέσεις γενικώς. Υπήρχε μόνο η μισοσβησμένη φήμη μιας παραγράφου της επίσημης Ιστορίας. Όχι της δικής μου. Αυτής που συστηματικά παραμερίζει τις ευαισθησίες και τη δράση των δευτεραγωνιστών, για να φωτιστούν καλύτερα οι πρώτοι. " [...] Στο τελευταίο του μυθιστόρημα "Ο Τούρκος στον κήπο" ο Γιάννης Ξανθούλης επιχειρεί να διεισδύσει σε ακόμη πιο δύσκολα λογοτεχνικά τοπία. Τοπία που συνορεύουν με το θρίλερ και το φανταστικό μυθιστόρημα, χωρίς όμως να εγκαταλείπουν το ρεαλισμό. Ο συγγραφέας δημιουργεί έναν εντεκάχρονο ήρωα, τον Ηλία, γιο ενός κηπουρού με καλλιτεχνικές ανησυχίες, που φροντίζει τον κήπο του παλιού αρχοντικού του εκ Ρουμανίας μακαρίτη Ζάννου Ριζούδη. Στο αρχοντικό αυτό κατοικεί η χήρα του Ριζούδη. Μια γηραιά παράξενη κυρία που τη φωνάζουν Μερόπη-Ιουστίνη, αλλά σύντομα μαθαίνουμε ότι το πραγματικό της όνομα είναι Ράνα και πρόκειται για πριγκίπισσα της οικογένειας των τελευταίων Οσμανλήδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πριν την οριστική εκδίωξή τους από τους Νεότουρκους την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Η Ράνα αλλαξοπίστησε, βαφτίστηκε χριστιανή ορθόδοξη, πήρε χριστιανικά ονόματα, μίλησε τα ελληνικά προκειμένου να παντρευτεί τον Ζάννο Ριζούδη και να εγκαταλείψει την πριγκιπική της οικογένεια μετά το βίαιο και ανεξιχνίαστο θάνατο του αγαπημένου -με μια έως ερωτική αγάπη- αμφίφυλου αδελφού της Τουρχάν μπέη. Ο αδελφός αυτός είχε ήδη παντρευτεί μια Ελληνίδα Κωνσταντινουπολίτισσα, την Αναστασία, που με τη σειρά της αλλαξοπίστησε, έγινε μουσουλμάνα, ονομάστηκε Ζεϊνέπ, εγκατέλειψε την οικογένειά της για να ακολουθήσει, τρελά ερωτευμένη, τον Τουρχάν μπέη στην Ανδριανούπολη, την Εντίρνε στα τουρκικά. Οι δύο γυναίκες, μετά την πτώση των Οσμανλήδων, δεν θα έχουν καμιά απολύτως επαφή μεταξύ τους και δεν θα γνωρίζουν τίποτε η μία για την τύχη της άλλης. Ώσπου ο εντεκάχρονος Ηλίας αρχίζει να παρουσιάζει ασυνήθιστες ιδιότητες, όπως να μιλάει τουρκικά, να φτύνει κουκούτσια από βύσσινα, να ακούει περίεργα βήματα στον κήπο, να βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν βλέπουν. Να καταλαμβάνεται δηλαδή από ό,τι ονομάζεται έκτη αίσθηση. [...] Αυτή όμως είναι η πρώτη ανάγνωση, γιατί πίσω από τα όσα μυστηριώδη και σε μεγάλο βαθμό γοητευτικά συμβαίνουν στον κήπο της Ράνας - Ιουστίνης - Μερόπης του 1958 ή στην Κωνσταντινούπολη του 1998 -όσο δηλαδή διαρκεί χρονικά το μυθιστόρημα- κρύβονται η νοσταλγία, η χαρμολύπη για το χρόνο που περνάει αφήνοντας πίσω του ανεκπλήρωτα και ανικανοποίητα πάθη, φέρνοντας τη νομοτελειακή φθορά και τέλος το θάνατο. Πρόκειται για στοιχεία που, στον έναν ή στον άλλο βαθμό, διαποτίζουν όλα τα μυθιστορήματα του Γ. Ξανθούλη δημιουργώντας το προσωπικό του συγγραφικό προφίλ. Ωστόσο η διαφορά στο τελευταίο του μυθιστόρημα είναι πως αυτά λειτουργούν μέσα από τη συνάντηση δύο γλωσσών, δύο πολιτισμών, δύο λαών, του ελληνικού και του τουρκικού. [...] Από την άποψη αυτή ο Ξανθούλης κατορθώνει ν αναδείξει μ έναν ιδιαίτερα γοητευτικό και ευφάνταστο τρόπο -σαν ένα ακόμη ανατολίτικο παραμύθι- τις κοινές διαδρομές και ποικίλες διαπλοκές των δύο λαών." Έλενα Χουζούρη, "Ελευθεροτυπία"/"Βιβλιοθήκη", 21.9.2001