Τι είναι η θρησκεία και ποια είναι η ουσία της. Θρησκεία και ηθική. Ο νόμος της αγάπης και ο νόμος της βίας

Το αίσθημα που έχουμε όταν ανακαλύπτουμε τη χριστιανική αλήθεια, μοιάζει με εκείνο του ανθρώπου, ο οποίος, ενώ πριν ήταν εγκλωβισμένος σ έναν πνιγηρό, σκοτεινό πύργο, ανεβαίνει τώρα στο υψηλότερο επίπεδο των επάλξεων, και από εκεί βλέπει έναν όμορφο κόσμο που δεν έχει ξαναδεί. Η συνείδηση ότι υποτασσόμαστε στον ανθρώπινο νόμο, σκλαβώνει· η συνείδηση ότι υπακούμε στο λόγο του Θεού, απελευθερώνει. Τα τρία κείμενα του Τολστόι που περιέχονται σ αυτό τον τόμο, αποτελούν το απόσταγμα της ώριμης σκέψης του συγγραφέα. Πραγματεύονται μια εκδοχή της θρησκείας που αναζητά την αγάπη, την προέλευση του ανθρώπου, την πίστη ως μια στάση ζωής πανανθρώπινη, που δε μονοπωλείται από τους εκάστοτε επίσημους θρησκευτικούς θεσμούς. Επίσης ο Τολστόι προτιμά να εμπιστεύεται το λόγο ως την κατανόηση του νοήματος της ζωής και του τρόπου που το άπειρο του Θεού εισέρχεται στον κόσμο, και όχι την υποταγή σε ευλογοφανή, παραχωρημένα τελετουργικά. Γι αυτόν, το νόημα της πίστης βρίσκεται στην αλήθεια της αγάπης. Όταν η αγάπη είναι καθολική, δηλαδή στρέφεται προς τους πάντες, τότε μας επιστρέφεται με γενναιοδωρία· σε αυτή την πίστη οφείλεται η εναντίωσή του στον υλισμό, στάση που τηρεί με συνέπεια ως το τέλος. Ο Γκόρκι είπε το 1910, έτος θανάτου του Τολστόι, "ο κόσμος σταμάτησε". Μελετώντας όμως την πεμπτουσία της σκέψης του, στο χέρι μας είναι να τον διαψεύσουμε.