Ήν ποτε

Οι συνήθειες, έλεγε ο Αριστοτέλης, αποκτιούνται με την επανάληψη ομοίων ενεργειών. Στα συμφραζόμενα, βέβαια, εκείνου η "επανάληψη" ήταν πράξη "προαίρεσης", έκδηλης δηλαδή προσωπικής επιλογής και προτίμησης. Όσο λοιπόν κι αν λέω να αναφερθώ κι εγώ σε κάτι που μοιάζει να μου έγινε συνήθεια, στην περίπτωσή μου πρόκειται, πάντως, για κάτι απόλυτα συμπτωματικό. Ήταν, πράγματι, μια σύμπτωση που φίλοι της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας στην Αθήνα με προσκάλεσαν -πάνε χρόνια τώρα- να πάρω κι εγώ μέρος, με μια ομιλία μου, στη σειρά ομιλιών που παρουσίαζαν στο κοινό τους με τον γενικό τίτλο: "Μια μέρα...": "Μια μέρα ενός Αθηναίου θεατή εν άστει Διονύσια", "Μια μέρα από την ζωή μιας αρχαίας εταίρας", "Μια μέρα από την ζωή ενός δασκάλου του 10ου αιώνα", "Μια μέρα από τη ζωή ενός αρματολού στο Πήλιο παραμονές της Επανάστασης", "Μια μέρα από τη ζωή ενός στρατιώτη στη Μικρά Ασία το 1922", "Μια μέρα από τη ζωή ενός αντικαποδιστριακού συνωμότη", "Μια μέρα ενός ερασιτέχνη ποδοσφαιριστή", "Μια μέρα από τη ζωή ενός ηθοποιού τότε που ο ηθοποιός σήμαινε φως", κλπ. κλπ. Οι ίδιοι αυτοί φίλοι είχαν καθορίσει και τον χαρακτήρα, μαζί και τον στόχο, των ομιλιών εκείνων: "Επιχειρούν να ανασυνθέσουν", έγραψαν, "την καθημερινή δραστηριότητα ενός μη επώνυμου ανθρώπου σε κάποια φάση της ιστορίας μας... Σε μια τέτοια προπτική η σχέση μας με το παρελθόν πλουτίζεται, και στις νηφάλιες σταθμίσεις έρχεται να προστεθεί η αφή της ζωής." Όλα αυτά ήθελαν να πουν: ιστορίες φτιαχτές, ιστορίες όμως -αφού για το χτίσιμό τους έπρεπε να χρησιμοποιηθούν υλικά που να έφεραν τη σφραγίδα = να πρόσφεραν την εγγύηση της ιστορίας. Το γεγονός είναι ότι τελικά πήρα, πράγματι, μέρος στη σειρά των ομιλιών εκείνων: το κείμενο που τους διάβασα είναι αυτό που δημοσιεύεται πρώτο σ´αυτόν εδώ τον τόμο. Αν τώρα στην τελευταία μου φράση έβαλα τη λέξη "τελικά", είναι για να δηλώσω πως την εποχή εκείνη θεωρούσα τον εαυτό μου εντελώς ακατάλληλο να συνθέτει τέτοιες "ιστορίες" -ας ήταν και μια μόνο. [...] (Από τον πρόλογο του βιβλίου)