Η λογική των συναισθημάτων

Τι είναι τα συναισθήματα; Πώς αναδύονται και πώς εκφράζονται; Σε τι συνίσταται η συναισθηματική νοημοσύνη και σε τι μας χρησιμεύει; Πώς αποκτάται και ποιος είναι ο ρόλος των γονέων στην απόκτησή της; Αυτά είναι μερικά από τα θεμελιώδη ερωτήματα στα οποία επιχειρεί να απαντήσει η παρούσα μελέτη, το περιεχόμενο της οποίας διαρθρώνεται σε δύο μέρη.

Το Πρώτο Μέρος αφιερώνεται στην ανάπτυξη των συναισθημάτων των παιδιών, σε εννοιολογικά ζητήματα σχετικά με τη μελέτη του συναισθήματος, την οργάνωση και την ανάδυση των συναισθημάτων από τη βρεφική ηλικία, ενώ εξετάζονται και τα βασικά/πρωτογενή συναισθήματα. Επίσης, επιχειρείται ένας σχολιασμός της συμβολής της γνωστικής αλλά και της κοινωνικής διάστασης της συναισθηματικής ανάπτυξης, με κύρια εστίαση στη σχέση γονιού-παιδιού και τη δυαδική ρύθμιση του συναισθήματος, τους τύπους δεσμού και τις συνέπειες του αποχωρισμού. Τέλος, αναλύεται ο ρόλος των συναισθημάτων στην αυτονόμηση του εαυτού και την έκφραση των δευτερογενών συναισθημάτων.

Το Δεύτερο Μέρος αφιερώνεται στη συναισθηματική νοημοσύνη. Γίνεται αναφορά στην έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης και τα θεωρητικά μοντέλα που έχουν διαμορφωθεί, στην έννοια της ενσυναίσθησης και της συσχέτισής της με τη συναισθηματική νοημοσύνη, ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο ρόλο των γονέων και συγκεκριμένα στους τύπους γονέων και τα αποτελέσματά τους στη συμπεριφορά των παιδιών, καθώς και στο προφίλ το οποίο έχουν οι γονείς-συναισθηματικοί μέντορες που αναμφίβολα αποτελούν το συναισθηματικό πρότυπο το οποίο ενδείκνυται για τα παιδιά τους.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ    13

1.1. Ορισμός του συναισθήματος    13
1.2. Οι λειτουργίες των συναισθημάτων    15
1.3. Η νευροφυσιολογία των συναισθημάτων    17
1.4. Φυσιολογικά επακόλουθα του συναισθήματος    19
1.5. Κριτήρια για το συναίσθημα. Βασικά/πρωτογενή και δευτερογενή συναισθήματα    20
1.6. Θεωρίες σχετικά με τη συναισθηματική ανάπτυξη   27

2. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ    31

2.1. Συναίσθημα και οργάνωση της ανάπτυξης    31
2.2. Η αποκάλυψη/ανάδυση των συναισθημάτων    32
2.2.1. Βρεφική ηλικία (0-2 ετών)    33
2.2.2. Νηπιακή ηλικία (2-3 ετών)    35
2.2.3. Προσχολική ηλικία (3-6 ετών)    36
2.2.4. Μέση παιδική ηλικία (6-12 ετών)    37
2.2.5. Εφηβική ηλικία (12-18 ετών)    40

3. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ/ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ    43

3.1. Χαρά    43
3.1.1. Το γέλιο – η ανάπτυξη του γέλιου    45
3.2. Φόβος    47
3.2.1. Τα «στάδια» στην ανάπτυξη των πρώιμων αντιδράσεων φόβου    48
3.2.2. Η αναπτυξιακή πορεία των φόβων    51
3.2.3. Ο ρόλος της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος    53
3.3. Θυμός    54
3.3.1. Επιθετική συμπεριφορά    56
3.3.2. Θεωρίες για την επιθετική συμπεριφορά    57
3.4. Λύπη    59
3.5. Έκπληξη    60
3.6. Αποστροφή    61
3.7. Ντροπή    63

 

4. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ    65

4.1. Η αλληλεξάρτηση συναισθήματος και αντίληψης    65
4.2. Ο ρόλος της αξιολόγησης    67

 

5. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ    69

5.1. Ο σημαντικός ρόλος της σχέσης γονιού-βρέφους    69
5.2. Συναισθηματική ανάπτυξη και ατομική προσαρμογή.
Συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη    70
5.3. Οι φάσεις στη σχέση γονιού-βρέφους    71

 

6. Η ΔΥΑΔΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ    75

6.1. Ο δεσμός/η συναισθηματική σύνδεση: Η δυαδική ρύθμιση του συναισθήματος    75
6.2. Το μοντέλο συμπεριφορικών συστημάτων του Bowlby /Η ηθολογική ερμηνεία του Bowlby    77
6.3. Οι ατομικές διαφορές στην ποιότητα της συναισθηματικής σύνδεσης    82
6.4. Βασικά πρότυπα συναισθηματικής σύνδεσης    84
6.5. Οι αιτίες διαφορών στους τύπους δεσμού    89
6.6. Η σημασία των πρώτων εμπειριών. Οι επιδράσεις του αποχωρισμού    94
6.6.1. Προσωρινός αποχωρισμός από τους γονείς    94
6.6.2. Μακροχρόνιος αποχωρισμός από τους γονείς    95
6.7. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες των διαφόρων τύπων δεσμού    98

 

7. Η ΑΥΤΟΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ    101

7.1. Αυτονόμηση κατά τη βρεφική και τη νηπιακή ηλικία, συναισθηματική ρύθμιση και αυτορρύθμιση    101
7.2. Η έκφραση των δευτερογενών συναισθημάτων    109
7.3. Η συναισθηματική ανάπτυξη του νηπίου    110
7.4. Η γλώσσα των συναισθημάτων    111

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ    115

1.1. Η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης    115
1.2. Συναίσθημα και συγκίνηση    1172. ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ    119

 

2. Θεωρητικές προσεγγίσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης    119

 

3. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ    125

3.1. Ενσυναίσθηση και ενδιαφέρον για τους άλλους    126
3.2. Ειλικρίνεια και εντιμότητα    132
3.3. Επίλυση προβλημάτων    133
3.4. Το χιούμορ    133
3.5. Επιμονή και προσπάθεια    134

 

4. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ    135

 

5. ΤΥΠΟΙ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΑΙΔΙΩΝ    139

5.1. Οι τύποι γονέων και τα χαρακτηριστικά τους    139
5.2. Οι τύποι γονέων και τα αποτελέσματα στη συμπεριφορά των παιδιών    142

 

6. ΤΥΠΟΙ ΓΟΝΕΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ    145

6.1. Οι αποστασιοποιημένοι γονείς και τα αποτελέσματα της αποστασιοποιημένης διαπαιδαγώγησης στη συμπεριφορά των παιδιών    146
6.2. Οι επικριτικοί-αποδοκιμαστικοί γονείς και τα αποτελέσματα της επικριτικής-αποδοκιμαστικής διαπαιδαγώγησης στη συμπεριφορά των παιδιών    147
6.3. Οι επιτρεπτικοί-παραχωρητικοί γονείς και τα αποτελέσματα της επιτρεπτικής-παραχωρητικής διαπαιδαγώγησης στη συμπεριφορά των παιδιών    149
6.4. Οι «συναισθηματικοί μέντορες» και τα αποτελέσματα της συναισθηματικής αγωγής στη συμπεριφορά των παιδιών    150
6.5. Πώς μπορούν οι γονείς να γίνουν «συναισθηματικοί μέντορες»    151

 
7. ΘΥΜΟΣ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ    157

7.1. Η διαχείριση του θυμού    157
7.2. Διεκδικητική και επιθετική συμπεριφορά    162
7.3. Διαχείριση του στρες    163

 

8. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ    167

 

9. ΓΟΝΙΟΣ ΜΕ ΥΨΗΛΟ EQ    175

9.1. Ο γονιός ως συναισθηματικό πρότυπο    175
9.2. Αισιοδοξία και συναισθηματική νοημοσύνη    176
9.2.1. Μηνύματα σε πρώτο πρόσωπο    177
9.2.2. Ενεργητική ακρόαση    178
9.2.3. Ανοικτές ερωτήσεις    178
9.2.4. Αντανακλαστική ακρόαση    178
9.2.5. Η τεχνική εξεύρεσης/αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων    179
9.3. Η αλφαβήτα των συναισθημάτων    180

 

10. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ    185

10.1. Είδη/κατηγορίες μη λεκτικών μηνυμάτων    185
10.2. Φωνητική/παραγλωσσική επικοινωνία. Τα μη λεκτικά στοιχεία του λόγου.    188
10.2.1. Τα επαφικά φαινόμενα του λόγου    188
10.2.2. Τα χαρακτηριστικά της φωνής    189
10.2.3. Οι παύσεις    189
10.3. Η καθαυτό μη λεκτική επικοινωνία    190
10.3.1. Η στάση του σώματος    190
10.3.2. Οι χειρονομίες και οι κινήσεις του σώματος    191
10.3.3. Οι εκφράσεις του προσώπου και οι κινήσεις των ματιών    195
10.4. Ο ζωτικός χώρος/οι ζωτικές ζώνες στη μη λεκτική επικοινωνία    197
10.5. Οι φυσιοχημικοί δίαυλοι επικοινωνίας    199
10.6. Η σχέση συναισθηματικής νοημοσύνης και μη λεκτικής επικοινωνίας    200
10.7. Αξίες και συναισθηματική νοημοσύνη    202

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ    205
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ    231