Η πραγμοποίηση και η συνείδηση του προλεταριάτου

Το δοκίμιο "Η πραγμοποίηση και η συνείδηση του προλεταριάτου" αποτελεί τον πυρήνα του κλασικού πλέον βιβλίου του Γκέοργκ Λούκατς "Ιστορία και ταξική συνείδηση" (Βερολίνο 1923). Το έργο αυτό έθεσε τις βάσεις για μια επανασύνδεση του μαρξισμού με τον φιλοσοφικό στοχασμό -ικανή να ανταγωνιστεί τις μηχανιστικές του ερμηνείες- με κύριο μοχλό τη διαλεκτική έννοια της ολότητας. Αξιοποιώντας την πλούσια αστική του μόρφωση, ο νεοφώτιστος μαρξιστής Λούκατς αντιμετωπίζει σ αυτό το συναρπαστικό κείμενο τρία θεμελιώδη θεωρητικά ζητήματα. Εν πρώτοις συλλαμβάνει την αλλοτριωμένη κοινωνική πραγματικότητα της αστικής εποχής μέσω της κεντρικής έννοιας της "πραγμοποίησης", η οποία συνθέτει με πρωτότυπο τρόπο τη μαρξική και τη βεμπεριανή θεωρία των μοντέρνων διαδικασιών κοινωνικού εξορθολογισμού. Κατά δεύτερον αναλύει την πραγμοποίηση των αστικών μορφών συνείδησης ως εκδήλωση της διανοητικής κυριαρχίας της φορμαλιστικής ορθολογικότητας και εντοπίζει τις αντινομίες της στο παράδειγμα της νεότερης φιλοσοφίας. Τέλος συγκροτεί μια θεωρία της πράξης, η οποία ανιχνεύει τη δυνατότητα να ξεπεραστεί η πραγμοποίηση μέσω της συνειδητοποίησης και της επαναστατικής ενεργοποίησης του ταυτού "υποκειμένου-αντικειμένου" της ιστορίας, δηλαδή του προλεταριάτου. Παρά τις κριτικές που δέχθηκε ήδη από την πρώτη δημοσίευσή του, το κείμενο αυτό του Λούκατς θεμελίωσε ένα ευρύτατο ρεύμα της κοινωνικής και φιλοσοφικής κριτικής του 20ού αιώνα, τον λεγόμενο "δυτικό μαρξισμό".