Ο Σατανάς

Ο Γιεβγκένι αγαπά ειλικρινά τη γυναίκα του και το παιδί που εκείνη του χάρισε· μόνο που τούτη η αγάπη παραπέμπει περισσότερο σε μια κοινωνική σύμβαση, σε κάτι σαν καθήκον, εν τέλει στην πλήξη... Τον πόθο τον ενσαρκώνει η Στεπανίδα, με τη χωριάτικη απλότητα και τον ζωώδη αυθορμητισμό της... Αμφιλεγόμενος ο πόθος: αφενός πρόκειται για κάτι το φυσικό, άρα είναι θεμιτός, αφετέρου όμως διαταράσσει την οικογενειακή και κοινωνική τάξη, κι επομένως αθέμιτος.
Η Στεπανίδα, η οποία στην αρχή περιγράφεται με συμπάθεια, σαν ένα λουλούδι στους αγρούς, σιγά σιγά, όσο εκτυλίσσεται το κείμενο, αρχίζει να αποκτά μια "σατανική" μορφή...

Ο Τολστόι δεν κάνει τίποτα περισσότερο απ’ το να αφηγηθεί μια τρομερή ιστορία πόθου, τύψεων, θανάτου. Αραδιάζει τις λέξεις τη μια μετά την άλλη δίχως να αλλάξει τόνο: δεν επιβάλλει στον αναγνώστη μια συγκεκριμένη ανάγνωση της ιστορίας. Ο τελευταίος θα πρέπει να κρίνει μόνος του: γάμος, απιστία, προδοσία - τα πάντα εκτίθενται μπροστά στα μάτια μας με την ίδια διαύγεια, την ίδια ευκρίνεια που έχει ένα αντικείμενο πάνω στο τραπέζι καθώς το φωτίζουν οι ακτίνες του ήλιου. Γι’ αυτό και πιστεύω πως, απ’ όλους τους μυθιστοριογράφους, ο Τολστόι είναι ο μεγαλύτερος.. Dominique Fernandez